Khoa học xác nhận: Dây thần kinh lang thang là chìa khóa của hạnh phúc!

“Mạng lưới thần kinh bí ẩn giúp làm dịu nỗi đau và sự căng thẳng - thậm chí chiến thắng bệnh tật.” — Markham Heid

Hít một hơi thật sâu, ôm một người bạn, với tay chạm trần nhà và duỗi thẳng tứ chi - những hành động rất đỗi giản đơn này dễ dàng khiến bạn trở nên bình tĩnh và thoải mái hơn. Phép lạ này từ đâu mà có? Bởi những hành động đơn giản kia đã kích hoạt một hệ thống thần kinh phức tạp nối não với tim, ruột, hệ miễn dịch và nhiều cơ quan khác của cơ thể. Hệ thống ấy được gọi chung là dây thần kinh lang thang.

Dây thần kinh lang thang (vagus nerve) là một trong 12 dây thần kinh sọ, tách ra trực tiếp từ não và mở rộng khắp cơ thể thành một mạng lưới phức tạp như rễ cây. Mỗi nhánh trong mạng lưới này có vai trò làm đường liên hệ giữa não với các hệ thống và cơ quan khác của cơ thể. Một số dây thần kinh sọ đảm nhận chức năng tiếp nhận và dẫn truyền thông tin cảm giác từ các giác quan như da, mắt và lưỡi; số khác điều khiển các cơ và cấp thần kinh tiết cho các tuyến.

Dây thần kinh lang thang, còn gọi là “dây thần kinh sọ X”, là dây thần kinh sọ dài nhất, lớn nhất và phức tạp nhất trong số 12 dây thần kinh sọ. Nó cũng là dây thần kinh sọ bí ẩn nhất. Các chuyên gia đã tìm ra mối liên hệ giữa hoạt động của dây thần kinh lang thang và sự thay đổi trong triệu chứng của những người mắc chứng đau nửa đầu, viêm ruột, trầm cảm, động kinh, viêm khớp và nhiều căn bệnh thường gặp khác. Khoa học càng biết nhiều về dây thần kinh lang thang, chúng ta càng có nhiều căn cứ để khẳng định khả năng chữa lành kì diệu của mạng lưới thần kinh này. Vagus trong tiếng Latin có nghĩa là “lang thang”. Có lẽ tên gọi “dây thần kinh lang thang” bắt nguồn từ đặc điểm phân bố dàn trải khắp các bộ phận cơ thể của nó. “Có vẻ mỗi năm người ta lại tìm thêm được một cơ quan hay hệ thống trong cơ thể mà dây thần kinh lang thang liên hệ với,” Tiến sĩ Tiffany Field, Giám đốc Viện Nghiên cứu Touch trực thuộc Đại học Y Miami, cho biết.

Field cho biết dây thần kinh lang thang chịu trách nhiệm trực tiếp đối với cơ mặt và giọng nói. “Chúng tôi phát hiện ra rằng những người mắc chứng trầm cảm có dây thần kinh lang thang hoạt động với cường độ thấp, điều này đồng nghĩa với việc người đó sử dụng ít ngữ điệu và biểu cảm trên khuôn mặt hơn,” bà giải thích. “Dây thần kinh lang thang còn có một nhánh riêng mở rộng xuống hệ tiêu hóa. Tại đây, hoạt động yếu ớt của dây thần kinh lang thang sẽ làm giảm nhu động dạ dày, cản trở quá trình tiêu hóa.” bà nói.

Các nhánh khác của dây thần kinh lang thang được nối với tim, phổi và hệ miễn dịch. Sự hoạt hóa hay ngưng trệ của dây thần kinh lang thang gắn liền với hoạt động của dòng điều tiết các hormone như cortisol hay “hormone đói” ghrelin, đáp ứng viêm của hệ miễn dịch và nhiều quá trình sinh lí khác có vai trò quyết định đến tình trạng sức khỏe của con người. “Dây thần kinh lang thang chịu trách nhiệm cho hàng loạt các quá trình điện sinh học và sinh hóa trong cơ thể, và việc chỉ điểm rõ ràng những quá trình ấy dường như là bất khả.” Field nói.

Làm thế nào mà một hệ thống thần kinh lại có thể kiểm soát nhiều chức năng như vậy? Mặc dù một vài chức năng của dây thần kinh lang thang vẫn còn là bí ẩn, nhưng chúng ta có thể chắc chắn rằng nó góp phần điều khiển hệ thống thần kinh đối giao cảm, tức điều khiển hoạt động nghỉ ngơi của cơ thể. Nói một cách đơn giản, hoạt động của dây thần kinh lang thang chống lại phản ứng căng thẳng thần kinh liên quan đến hệ thần kinh giao cảm. “Hệ thống thần kinh giao cảm kích thích phản ứng đánh-hay-tránh của cơ thể, trong khi hệ thần kinh đối giao cảm thư giãn hơn nhiều.” bác sĩ Stephen Silberstein, giáo sư thần kinh học, Giám đốc Headache Center trực thuộc Bệnh viện Đại học Thomas Jefferson tại Philadelphia, cho biết.

Silberstein là đồng tác giả của một bài đánh giá toàn diện về dây thần kinh lang thang viết năm 2006. Ông nói rằng cường độ hoạt động cao của dây thần kinh lang thang sẽ giúp làm chậm nhịp tim và ngăn ngừa viêm nhiễm bằng cách kích thích giải phóng các chất kìm hãm hoạt động của hệ miễn dịch. Cũng có bằng chứng cho thấy, việc kích hoạt dây thần kinh lang thang bằng các kích thích điện tử có thể tạo ra một loạt những lợi ích đối với sức khỏe. “Tùy thuộc vào tần số kích thích, chúng tôi nhận ra rằng nó có thể dừng các cơn hen hay động kinh,” Silberstein cho biết, “Nó có thể loại trừ các cơn đau nửa đầu hoặc đau đầu theo chu kì, đồng thời hạn chế chứng trào ngược axit.”

Chúng ta có thể kiểm chứng tác dụng của dây thần kinh lang thang trên hầu hết các bệnh lí thường gặp do căng thẳng hoặc viêm nhiễm - từ viêm khớp cho đến viêm đường ruột - và đã có nghiên cứu chứng minh việc kích thích mạng lưới thần kinh này có thể giúp điều trị hoặc giảm nhẹ các triệu chứng.

Trước đây, liệu pháp kích thích này đòi hỏi một cuộc phẫu thuật cấy ghép để truyền trực tiếp các xung điện vào dây thần kinh lang thang. Nhưng ngày nay đã xuất hiện những thiết bị mới, không xâm lấn - một trong số chúng đã được FDA (Food and Drug Administration - Cục Quản lí Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kì) cấp giấy chứng nhận cho việc điều trị chứng đau nửa đầu và đau đầu theo chu kì - có khả năng kích thích dây thần kinh lang thang khi áp vào da cổ. Silberstein cho biết, các bác sĩ đang thử nghiệm liệu pháp kích thích dây thần kinh lang thang trong việc điều trị cho một loạt các bệnh lí và rối loạn, bao gồm cả sự đau đớn về tinh thần.

“Chúng ta ngày càng hiểu rõ về tầm quan trọng của dây thần kinh lang thang đối với khả năng tập trung và tâm trạng của con người.” Field cho biết. Đã có bằng chứng chứng minh rằng việc kích thích dây thần kinh lang thang giúp cải thiện trí nhớ và góp phần điều trị chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Từ những năm đầu của thế kỉ XXI, FDA đã cho phép điều trị một số dạng trầm cảm bằng liệu pháp kích thích dây thần kinh lang thang.

Mặc dù kích thích điện tử rất đáng tin - và trong một số trường hợp, nó đã thật sự cứu giúp người bệnh - theo Field, có rất nhiều cách khác để kích thích dây thần kinh lang thang mà không cần đến bất kì thiết bị hay phẫu thuật cấy ghép nào. “Chúng tôi phát hiện ra rằng massage và yoga có khả năng thúc đẩy hoạt động của hệ thống thần kinh đối giao cảm, tức là kích thích dây thần kinh lang thang.”

Các nghiên cứu của bà cho thấy, những hoạt động kể trên và những hoạt động tương tự có khả năng kích thích dây thần kinh lang thang nhờ vào các thụ quan áp lực nằm dưới da - chúng có mặt ở hầu khắp các bộ phận của cơ thể và chỉ bị kích hoạt bởi những áp lực lớn và kéo dài. Bà đã chỉ ra rằng những động tác như chạm nhẹ hay vuốt ve rất kích thích, trong khi những cái ôm dồn dập hay bắt tay mạnh mẽ thì không. “Một cái ôm hay một cái bắt tay mạnh mẽ sẽ kích thích hệ thống thần kinh đối giao cảm.”, bà nói.

Silberstein nói rằng hầu hết những hoạt động giúp mọi người thấy dễ chịu - như thiền định, hít thở sâu - đều có liên quan tới mức độ hoạt động cao của dây thần kinh lang thang và hệ thống thần kinh đối giao cảm. “Các nghiên cứu trước đây của chúng tôi cho thấy những người mắc chứng đau nửa đầu đều có điểm chung là sự suy giảm chức năng của dây thần kinh lang thang,” ông cho biết. “Chúng tôi cố gắng cải thiện tình trạng này bằng yoga hoặc thiền định, và kết quả là dây thần kinh lang thang đã được hoạt hóa trở lại.” Mặt khác, sự căng thẳng và lo lắng cũng làm suy giảm hoạt động của dây thần kinh lang thang, qua đó giúp giải thích lí do vì sao các trạng thái tinh thần này có thể gây ra các bệnh lí đối với cơ thể.

Việc tìm hiểu về mạng lưới thần kinh này vẫn còn là một thách thức lớn đối với giới khoa học. Nhưng những phát hiện mới đây của các chuyên gia đang mở ra một chân trời mới trong việc tìm ra các liệu pháp giảm đau và chống viêm hiệu quả hơn, qua đó góp phần chữa lành khổ não và bệnh tật của con người.

Bài viết gốc: https://elemental.medium.com/science-confirms-that-the-vagus-nerve-is-key-to-well-being-c23fab90e211

Dịch: Đỗ Nhược Vy